gelenlerindenolan ilk dört halife döneminde yaşanan siyasi olaylar, İslam dünyasını günümüze kadar etkilemeye devam etmiştir. Hz. Osman dönemi siyasi olayları, Müslümanların mezhepleşme sürecini başlatması açısından önem arz etmektedir. Çünkü o dönemde yaşanan gelişmeler, sonrasında yaşanan olayların da İslampeygamberi Muhammed, 622 yılındaki hicrete kadar yaşamının ilk 52 yılında (570-622) Mekke 'de yaşadı. Hayatının bu döneminde çobanlık ve yoğun olarak da ticaretle uğraştı. Peygamberlik ilanıyla peygamberlik görevi, Hatice bint Hüveylid ile evlenmesi [1] ve Hatice'nin ölümünden sonra Sevde bint Zem'a ile evlenmesi Hz Ali’nin peygamber olup olmadığı, sıkça sorulan ve merak edilen konular arasındadır. Hz. Muhammed ile de bağı olan Hz. Ali, peygamber olmamak ile birlikte, halife olduğu bilinmektedir. Hz. Ali, Hz. Muhammed’in ashabı ve damadıdır. Hz. Ali’nin halifelik sırası ise kaynaklarda, 4. Halife olarak geçtiği bilinmektedir. Hz. Din ve Felsefe Açısından Kızılbaşlık -8-. 6. Eylül 2019 Cemal Zöngür ALEVİLİK 2. Hz. HÜSEYİN ve KIZILBAŞLAR ARASINDA GELİŞEN DİYALOG. M.S. 610 yılından itibaren İslamiyet Orta Doğu’da önemli bir hâkimiyet sağlamışken, 632 yılına gelindiğinde Hz. Muhammed’in ölümüyle, İslam’ın temsiliyeti konusunda Hz Muhammed’in sağlığında ortaya çıkan meseleler O’nun tarafından çözümlenmiş ancak Hz. Muhammed’in yokluğunda yaşanan siyasi ve sosyal hadiseler toplumda ayrılıkların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Özellikle hilafet noktasında yaşanan gelişmeler ve ortaya çıkan sorunlar ayrılıkların ana sebebi olmuş, Hz. mekkenin fethi. İslamiyetin Doğuşu ve Hz. Muhammed Dönemi önemli gelişmeleri. Bu dönemde yaşanan önemli gelişmeler ve savaşları bu başlıkta bulabilirsiniz. 610 yılında Hz. Muhammed’e peygamberlik görevinin verilmesi ile birlikte, Müslümanlara karşı olan baskı ve şiddet artmaya başlamıştır ve bu baskı ve şiddetten vk99. Dört Halife Dönemi 1Hz. Ebubekir Dönemi *Hz. Muhammed'in ölümü üzerine Hz. Ebubekir 632 yılında halife seçildi. *Bu arada Arabistan'da bazı kabileler dinden dönmüş,Yemen'de de yalacı peygamberler ortaya çıkmıştı. *Halid Bin Velid komutasındaki İslma ordusu Yemen'e gönderilerek yalancı peygamberler ortadan kaldırıldı. *Başka bir İslam ordusu Irak ve Suriye üzerine gönderildi. *634 yılında yapılan Yermuk Savaşı ile Bizans orduları yenildi ve Suriye kapıları Müslümanlar'a açıldı. Hz. Ebubekirdöndeminde Kur'an-ı Kerim'in ayetleri toplandı ve bir kitap haline getirildi. Hz. Ebubekir 634 yılında hastalandı ve 63 yaşında vefat etti. UYARI Hz. Muhammed'in yaymış olduğu İslamiyet, Hz. Ebubekir döneminde iyice kökleşmiştir. 2Hz. Ömer Dönemi *Hz. Ebubekir'in vefatı üzerine 634 yılında Hz. Ömer halife seçildi. *635 yılında yapılan Ecnadin Savaşı sonunda İslam orduları galip geldi ve Suriye Müslümanlar'ın denetimine girdi. UYARI Bu savaşla İran yolu Müslümanlar'a açıldı. *Suriye'nin yanı sıra Filistin ve Kudüs de denetim altına alındı. UYARI Suriye'nin denetim altına alınması ile birlikte İslam dünyası Anadolu ile komşu olmuştur. *632 yılında Amr İbn-ül As komutasındaki islam ordusu, Bizans'ın elinde bulunan Mısır'ı fethetti. UYARI Mısır'ın alınması ile İslamiyet ilk defa Kuzey Afrika'da yayılmaya başladı. Böylece, Bizans İmparatorluğu'nun Kuzey Afrika'daki egemenliği sarsıldı. *634 yılında Ebu Ubeyde komutasındaki İslam ordusu Köprü Savaşı'nda Sasanilere yenildi. Sa'd Bin Ebi Vakkas komutasında yeni bir ordu , 636 yılında Kadisiye Savaşı'nda Sasani ordusunu yendi ve bütün Irak'ı ele geçirdi. UYARI Bu dönemde, Suriye, Filistin ve Kudüs'ün Müslümanlar tarafından alınması ile Bizans'ın Orta Doğu'daki varlığı sona erdi. Sasani ordusu, 642 yılında yapılan Nihavend Savaşı ile tekrar yenildi. Bu savaş ile Sasani Devleti sona erdi. Hz. Ömer Dönemindeki Teşkilatlanma Çalışmaları *Hz. Ömer zamanında bir çok fetihler yapıldığı için devlette teşkilatlanmaya olan ihtiyaç arttı. *Teşkilatlanmada Sasani ve Bizans etkisi görülür. *Mali ve askeri özellik taşıyan ilk "divan örgütü" kuruldu. *Fethedilen yerler, ilk defa yönetim birimlerine ayrıldı. *Adli teşkilatlanmaya önem verildi. *İslam Devleti'nde ilk kadı bu dönemde atandı. *Hicri takvim düzenlendi. 3Hz. Osman Dönemi *Hz. Ömer'in ölümü üzerine 644 tarihinde, Emevi soyundan Hz. Osman halife seçildi. *Abdullah Bin Sa'd komutasında İslam ordusu Tunus bölgesini aldı. *Suriye valisi Muaviye, 649 yılında Kıbrıs, Rodos ve Girit'i fethetti. *Azerbaycan'ın fethi tamamlandı. *Trablusgarp, Tunus, Horasan ve Harezm ele geçirildi. *Kur'an-ı Kerim çoğaltıldı. UYARI Bu, Kur'an-ın değişmeden günümüze kadar gelmesini sağladı. *Hz. Osman Emevi kökenli olduğu için kendi sülalesinden olan kişileri devlet içinde önemli mevkilere getirdi. UYARI Bu durum İslam dünyasında ileride ortaya çıkacak ayrılıklar için zemin oluşturmuştur. *Hz. Osman, 656 yılında bir ayaklanma sırasında öldürüldü. 4Hz. Ali Dönemi *Hz. Osman'ın ölümü üzerine Hz. Muhammed'in damadı ve amcası Ebu Talib'in oğlu olan Hz. Ali halife seçildi. Hz. Ali'nin halifeliği Emeviler sülalesinin hoşuna gitmedi. *656 yılında iki taraf Kufe şehri yakınlarında bir araya geldi. *Yapılan savaşta Hz. Ali galip geldi. UYARI Bu olaydan sonra Hz. Ali güvenlik gerekçesiyle devletin merkezini Kufe'ye taşıdı. Böylece, İslam Devleti'nin merkezi ilk defa değişti. *Hz. Ali, 657 yılında Muaviye'nin üzerine yürüdü. *Sıffin Savaşı'ndea Muaviye'nin hile yapması üzerine sonuç alınamadı ve hakeme başvuruldu. UYARI Bu savaş Müslümanlar arasında yapılan ilk savaştır. Hakem Olayı -Sıffin Savaşı'nda bir sonuç alınamayınca taraflar, iki taraftan da seçilecek birer hakemin kararına başvurmayı gerekli gördü. -Hz. Ali'nin hakemi Ebu Musa el-Eş'ari, Muaviye'nin hakemi ise Amr İbn-ül As oldu. -Hakemler Muaviye'nin entrikası sonucu onu halife seçti. Müslümanlar üç gruba ayrıldı. 1. Hz. Ali taraftarları; Şiiler 2. Muaviye taraftarları; Sunniler 3. Tarafsızlar Hariciler UYARI Bu olayla İslam dünyasında ilk ayrılıklar başlamış ve mezhep ayrılıklarının temeli atılmıştır. *Hariciler'in ayaklanması sonunda 661 yılında Hz. Ali öldürüldü. UYARI Hz. Ali döneminde Müslümanlar arasında yapılan savaşlardan dolayı fetihler durgun geçmiş ve Tunus kaybedilmiştir. Hayat mı dengesiz benim ruh halim mi....Çelişkideyim. Medine döneminde toplumsal yaşama yönelik hangi düzenlemeleri yapmıştır, Medine’de Hz. Muhammed’in toplumsal hayata ilişkin düzenlemeleri nelerdir hakkında kısa bilgi vereceğiz. Hz. Muhammed’in Medine’ye hicretinin ardından Medine’nin yerlileri yani Ensar ile Mekke’den gelen muhacirler arasında kardeşlik ve toplumsal barışın sağlanması amacıyla Hz. Muhammed önderliğinde pek çok yenilik yapılmıştır. Bu yenilikler sayesinde Medine’de huzur ve barış ortamı sağlanmıştır. Bu yeniliklerden kısaca bahsedecek olursak Yahudiler kendi dillerini ve dinlerini kullanmada serbest olacak, önceki dönemde yaşanan fidye ve yasaklar devam edecek, Medine’ye bir saldırı olduğu zaman iki taraf da bu saldırıyı önlemek için savaşacak, taraflar Kureyş kavmiyle dostluk kurmayacak, iki taraftan biri barış anlaşması yaparsa diğer taraf da buna uyacak ve saygı gösterecek, müslümanlar ve yahudiler arasında çıkacak her türlü uyuşmazlıkta hakem Hz. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem olacaktır. Hz. Muhammed’in Medine’de Toplumsal Yaşama İlişkin Düzenlemeleri Yazımız Hakkında Yorumlarınızı Aşağıda Hemen Bizimle Paylaşabilirsiniz. İslam devletleri, tarih içerisinde sıra ile birbirlerinin yerine geçmiştir. Bu devir sürecinde Emevi Devleti de yerini Abbasi devletine bırakmıştır. Abbasi Devleti, Hz. Muhammed'in amcası olan Abbas'ın soyundan gelenler tarafından kurulmuş ve Abbasiler döneminde askeri, siyasi, bilimsel ve idari alanda çok büyük yenilikler yapılmıştır. Bu sebeple Abbasiler Dönemi'nin başlangıcı olan 750 senesi, islamiyet tarihindeki dönüm noktalarından biri olarak kabul edilmektedir. ABBASİLER DÖNEMİ TARİHİ Abbasi Devleti Hakkında Bilgiler şu şekildedir; Abbasi Devleti'nin tarihindeki en mühim olaylardan biri Talas Savaşı olarak karşımıza çıkar. 751 yılında gerçekleşen Talas Savaşı'nda Yağma, Çiğil ve Karluk Türk boyları; Çin Hanedanlığı'na karşı Abbasilere yardım etmiş ve Abbasi Devleti'nin bu savaşı kazanmasını sağlamıştır. Talas Savaşı'ndan sonra Türkler, İslamiyet'i kabul etmiştir. Abbasiler, İslam kültür ve medeniyetlerine birçok alanda pozitif yönde katkıda bulunmuştur. Vezirlik makamı, islam medeniyetine Abbası Devleti tarafından getirilmiştir. Vezirler, Abbasi devlet idaresinde halifeden sonra en yetkili kişi olarak yer almıştır. Abbasi Devleti, diğer devletlere karşı da devlet yapısı, idari teşkilatı ve kurumları ile örnek olmuştur. ABBASİLER DÖNEMİ KURULUŞU Ebu Müslim, Emevi Devleti'ni yıkmış Kufe'de Ebul Abbas'ı halife ilan etmiştir. Böylece Abbasi Devleti'nin temellerinin atılmasına vesile olmuştur. Abbasi Devleti'nin resmi olarak kuruluşu ise 750 yılında gerçekleşmiştir. İlk Abbasi halifesi Ebu'l Abbas Abdullah, Hz. Muhammed'in amcası olan Abbas'ın soyundan gelmektedir. Bu olaya bağlı olarak da devletin adı Abbasi Devleti olmuştur. Ebu'l Abbas Abdullah, Emevi soyundan gelen muhalifleri etkisiz hale getirmiş ve yönetimi eline almıştır. Ebu'l Abbas Abdullah'tan sonra halife olan Ebu Cafer Mansur ise Abbasi Devleti'nin başkenti Kufe'den Bağdat'a taşımıştır. Abbasilerin başkenti Abbasi Devleti'nin kuruluş döneminde Kûfe olarak seçilmiştir. Ancak Abbasi Devleti'nin ikinci hükümdarı ve halifesi olan Mansur, başkenti Kûfe'den Bağdat'a taşımıştır. ABBASİLER DÖNEMİ YIKILIŞI İlhanlı Devleti'nin hükümdarı olan Hülagu Han, ordusu ile birlikte Bağdat'ı ele geçirmiş ve Abbasi Devleti'nin hükümdarlık döneminin sonunu getirmiştir. Abbasi Devleti'nin yıkılış döneminde İlhanlılar, Bağdat'ta bulunan kütüphaneleri tahrip etmiştir. Kütüphanelerin içinde bulunan kitapların bir kısmını yakmış büyük bir kısmını ise Fırat Nehri'ne atmışlardır. İlhanlılar, Bağdat'ı yakıp yıkmış ve tarihe kara harflerle geçen canice katliamlar gerçekleştirmişlerdir. ABBASİLERİ KİM YIKTI? Abbasiler'in yıkılışı dönemin güçlü devletlerinden olan İlhanlı Devleti'nin elinden olmuştur. İlhanlı Devleti'nin başındaki Hülagü Han, Abbasi Devleti'nin başkenti aynı zamanda bir kültür merkezi olan Bağdat'ı ele geçirmiş ve buradaki bütün kültür miraslarını yok ederek Bağdat'ta yaşayan insanların da yaşamlarına son vermiştir. ABBASİ HALİFELERİ es-Seffâh132 750 Ca'fer el-Mansûr136 754 el-Mehdî158 775 el-Hâdî169 785 786 809 813 833 842 847 861 862 866 869 870 892 902 908 932 934 940 944 946 974 991 1031 1075 1094 1118 1135 1136 1160 1170 1180 1225 1226 Emevi soyundan gelen Muaviye’nin halife olmasıyla İslam tarihinde Emeviler Dönemi başladı. Muaviye halife olunca ilk iş olarak Şam’ı İslam Devleti’nin merkezi yaptı ve bütün Müslümanların kendisine biat etmesini Ali şehit edildikten sonra Kûfeliler, Hz. Ali’nin oğlu Hz. Hasan’ı halife seçtiler. Muaviye de Şam’da halifeliğini ilan etti. Müslümanlar arasında kan dökülmesini istemeyen Hz. Hasan, Muaviye ile anlaşarak halifelikten çekildi. Yapılan anlaşmaya göre Muaviye yerine herhangi birini halife tayin etmeyecekti. Bu anlaşmadan sonra Medine’ye giden Hz. Hasan bir müddet sonra vefat Devleti’nin Fetihlerden Sonraki SınırlarıMuaviye, Müslümanlar arasındaki karışıklıkları önleyerek ülkede huzuru sağlamaya çalıştı. Muaviye iç huzuru sağladıktan sonra kara ve denizden Doğu Roma üzerine, Kuzey Afrika sahillerine, doğuda Maveraünnehir’e, kuzeyde Kafkasya ve Anadolu içlerine ordular sevk ederek fetih hareketlerine Dönemindeki Siyasi GelişmelerKerbela Olayı 680Kuzey Afrika ve İspanya’nın FethiTürk-Arap İlişkileriEmevi Devleti’nin Yıkılması 750Emeviler Dönemindeki Siyasi Gelişmelerİstanbul kuşatması Muaviye, İstanbul üzerine bir ordu gönderdi. Bu ordu İstanbul’u kuşattı 668 fakat kuşatmadan sonuç alınamadı. Kuşatma sırasında daha önce Hz. Muhammed’in sancaktarlığını yapan Eyüp El Ensari şehit oldu. Bugün İstanbul’daki Eyüp Sultan Türbesi, Eyüp El Ensari’ ye aittir. Birinci kuşatma başarısız olunca, 674 yılında İstanbul ikinci kez kuşatıldı. Denizden yapılan bu kuşatma aralıklarla yedi yıl sürdü. Bu kuşatmadan, iklim farklılığına askerlerin uyum sağlayamaması, İstanbul’un merkeze uzak olması, İstanbul’un etrafının surlarla çevrili olması ve Bizans’ın grejuva denilen “denizde de yanabilen Rum ateşi” ile savunma yapması yüzünden sonuç ve oğlu Yezid döneminde doğuda Türklerin hâkimiyetinde olan Maveraünnehir, Harzem, Türkistan ve Buhara ele geçirilerek Hindistan’a kadar olan yerler fethedildi. Müslümanlar, Tunus’taki Kartaca’ya kadar olan bölgeleri de fethedince Kuzey Afrika’daki Bizans egemenliği sona erdi. Muaviye ölmeden önce oğlu Yezid’i halife tayin ederek halifeliği saltanat hâline getirdi. Böylece Dört Halife Döneminde devam eden seçimle yönetime gelme anlayışı son bulmuş Olayı 680Muaviye ölünce oğlu Yezid halifeliğini ilan etti. Yezid’in halifeliğini kabul etmeyen Kûfeliler, Hz. Ali’nin küçük oğlu Hz. Hüseyin’i halifeliğe getirmek için Kûfe’ye çağırdılar. Bunu haber alan Yezid, Hz. Hüseyin’in Kûfe’ye gitmesini engellemek için üzerine kuvvet gönderdi. Hz. Hüseyin’in yolu Kerbela denilen yerde kesildi. Hz. Hüseyin ve beraberindekileri günlerce kuşatma altında tutarak teslim olmalarını istediler. Bu istekleri kabul edilmeyince Hz. Hüseyin ve yanındakileri şehit ettiler. Bu olay Kerbela Olayı olarak tarihe Hüseyin’in şehit edilmesinden sonra İslam dünyasında daha önce baş gösteren ayrılıklar Hz. Ali taraftarları ve Muaviye taraftarları şeklinde kesin ayrılıklara Afrika ve İspanya’nın FethiEmevilerin en parlak dönemi halife Abdülmelik ve Velid devirleridir. Velid zamanında Kuzey Afrika valiliğine getirilen Musa bin Nusayr, Atlas Okyanusu’na kadar bütün Kuzey Afrika’yı fethetti. Kuzey Afrika’da yaşayan Berberiler, İslamiyeti kabul ederek Arap kültürünün etkisi altına girdiler. Vizigot kralının İspanya halkına baskı ve zulüm yapması üzerine İspanya’nın yerel yöneticileri, Müslümanlardan yardım istediler. Tarık bin Ziyad komutasındaki İslam ordusu bölgeye ya geçen İslam ordusu Kadiks Zaferi 711 sonucunda fethetmişti. Avrupa’daki ilerleyiş Fransa’da Franklarla yapılan Puvatya Savaşı’na kadar sürdü 732. Bu savaştan sonra Müslümanlar Avrupa’da toprak kaybetmeye İlişkileriHz. Osman Döneminde Türklerin doğudaki en son sınırı olan Ceyhun Irmağı’na kadarki bölgeler fethedildi. Arap orduları, Muaviye’nin halife olmasından sonra Türklerle mücadele etti ve bu mücadelelerde Horasan bir üs olarak kullanıldı. Bölgede Türkler, kalabalık olmalarına rağmen siyasi birlik oluşturamadılar. Bu durum Arapların bölgeyi fethini kolaylaştırdı. Horasan valiliğine getirilen Kuteybe, Ceyhun Irmağı’nı geçerek Taşkent, Buhara, Semerkant şehirlerini ele geçirdi. Türgeş Kağanı Sulu Han, Emevi valisini yendiyse de daha sonra geri çekilmek zorunda kaldı 720.Emevi Devleti’nin Yıkılması 750Dünya tarihinin büyük imparatorluklarından biri kabul edilen Emevi Devleti, varlığını uzun süre devam ettiremedi. Bu devletin yıkılmasında;İmparatorluğun çok geniş sınırlara ulaşması sonucu merkezî otoritenin zayıflaması,Emevi ailesinin Arap milliyetçiliği politikası izlemesi sonucu, Emevi egemenliğindeki mevâli diye tabir edilen Arap olmayan Müslümanların yönetime karşı tavır almaları,Devlet makamlarına genellikle Emevi ailesi dışında yöneticilerin getirilmemesi,Şiilerin halifeliği ele geçirme mücadelelerini sürdürmeleri,Hz. Muhammed’in soyundan gelenlerin Emevi yönetimine karşı mücadeleleri etkili yönetimine karşı ilk başkaldırı, Horasan’da başladı. Horasan’da Türk asıllı Ebu Müslim adlı bir komutanın başlattığı bu ayaklanma, Irak ve Iran’a yayıldı. Emevilere karşı oluşturulan muhalefetin öncülüğünü Hz. Muhammed’in amcası Abbas’ın soyundan gelenler yapmaktaydı. Bu ayaklanmalar, Ebu’l Abbas Abdullah’ın Kûfe’de Ebu Müslim tarafından halife ilan edilmesiyle son buldu. Mısır’a kaçan son Emevi halifesi II. Mervan öldürüldü. Böylece Emevi Devleti sona erdi 750. Emeviler Döneminde yöneticilerin uyguladığı Arap milliyetçiliği politikası yüzünden halk dört sınıfa ayrıldı Müslüman Araplar Bunlar kendilerini Arap olmayan diğer Müslümanlardan üstün tutmuştur. Mevâlî Müslümanlığı kabul etmiş Arap olmayan Müslümanlara azatlı köle manasındaki bu isim verildi. Bunlar Müslüman Arapların üstün tutulmasından rahatsızlık duyuyorlardı. Zımmî İslam Devleti içinde yaşayan Müslüman olmayan halktır. İslam Devleti nin kendilerine sağladığı koruma karşılığında devlete vergi ödüyorlardı. Köleler İslamiyetin doğuşundan çok daha önceki dönemlere giden kölecilik anlayışını İslamiyet ıslah etme yoluna gitmiştir. Kölelerin hürriyetlerine kavuşturulmasını teşvik etmiştir. Emeviler Döneminde halifeler gösterişli bir hayat sürmeye başladı. Bu dönemde halifeler ordu komutanlığını bırakarak, sadece devlet başkanlığı görevini yürüttüler. Ancak Emevi hanedanından Ömer bin Abdulaziz gerçekleştirdiği faaliyetlerle diğer Emevi halifelerinden konudaki aramalar emeviler ve abbasiler, emeviler dönemi özet, emeviler ve abbasiler arasındaki farklar, emeviler ve türklerAyrıca bakınızEmevi Halifeleri Kimlerdir?Emeviler Öncesi Türk-Arap İlişkileriEmeviler Dönemi Türk-Arap İlişkileriEmeviler Emevi Devletinin TarihiEndülüs Emevi DevletiEmeviler’in Kuruluş DönemiEmeviler Döneminde Diğer Önemli OlaylarEmeviler Döneminde Yaşanan İç SorunlarEmeviler Döneminde Dış İlişkilerEmevilerin YıkılışıEmevilerin İslam Tarihindeki Yeri ve Önemi Bu yazıda “Dört Halife Dönemi’nde Siyasi Alanlarda Hangi Gelişmeler Yaşanmıştır?” sorusunun cevabını kısaca yazdık. Dört halife döneminde yaşanan siyasi gelişmeler şunlardır;Hz. Ebubekir Döneminde Irak ve Suriye fetihlerine başlanmıştır. Yalancı Peygamberler ortadan kaldırılmıştır. Kuran kitap haline getirilmiş ve Yemame’de çok sayıda hafız şehit Ömer Döneminde Suriye’nin fethi tamamlandı. Kudüs, Filistin, Antakya ve Halep fethedildi. Irak’ın fethi tamamlandı. İran ve Msıır fethedildi. Ülke eyaletlere ayrıldı ve başlarına valiler atandı. Fethedilen yerlerde ikta sistemi uygulanmaya Osman Döneminde Kıbrıs fethedildi. Harezm ve Horasan fethedildi. Azerbaycan ve Gürcistan fethedildi. Tunus fethedildi. İlk İslam donanması Döneminde başkent Medine’den Küfe’ye taşınmıştır. Cemel Savaşı, Sıffin Savaşı yapılmıştır. Hakem Olayı’ndan sonra Müslümanlar, siyasal gruplara ayrılmıştır. Hz. Ali’nin şehit edilmesi ile dört halife dönemi kapandı9. Sınıf Tarih Kitabı Cevapları

hz muhammed döneminde yaşanan gelişmeler